|
|
|
|
| |
| تالارهای بحث و گفتگو -> مباحث تخصصی -> روش های سنتی استحصال آب باران -> اب انبار های کوير نمک |
| نویسندگان |
نوشته‌ها |
| کاربر ناشناس |
| اب انبار های کوير نمک | تاریخ ارسال: 1393/9/5- 21:15 | آخرین ویرایش: 1393/9/24- 08:37 | |
|
|
Not Registered
|
نقش آب انبار(حوض) های آب شيرين در کوير بجستان (نمک)، با تاکيد بر روستاهای هدف گردشگری و تاثير آن بر توسعه روستايي
حسن صادقی يونسی
محل کار : خراسان رضوی ، فريمان ، خيابان سد ، دانشگاه پيام نور – نشانی منزل : فريمان، کارگر 30 ، بن بست دوم، پلاک 6
Email: hasan.younesi@yahoo.com
چکيده :
درروستاهای چاه فاليز ، ازبک کوه ، چاه مسافر ، خيرآباد ، جزين و ... و در کوير بجستان هنوز حوض های آب شيرين مورد استفاده اهالی ، عشاير ، دامداران و رهگذران قرار می گيرند ، و پديده وقف و روحيات مردم آن ناحيه در جهت توسعه روستايی بر بقای اين ميراث جاويدان تاثير گذار است ، با عنايت به اينکه مطالعه دقيق وضع موجود برای رسيدن به وضع مطلوب و گرد آوری اطلاعات از مطلعين محلی از جمله اقدامات نگارندگان محسوب می گردد، متاسفانه اين حوض (آب انبار) ها با اينکه ميتوانند در راستای گردشگری ، کوير نوردی و جذب گردشگران داخلی و خارجی در نواحی محروم کويری مورد استفاده قرار گيرند ، مورد بی مهری قرار گرفته و بجز معدودی که در داخل شهر يونسی نگهداری شده اند ، بقيه آب انبارها بخصوص آنهايی که با فاصله دور تری از نواحی مساکن روستايی هستند ، در حال از بين رفتن می باشند که خشکسالی اخير هم به آن دامن می زند . با توجه به اينکه ؛ اين بناها دارای حداقل قدمت تاريخی دويست ساله بوده و حدودا به دوره قاجار و بعضا به دوره صفويه برمی گردند، ميتوانند روزی د ر جهت توسعه روستايی و گردشگری منطقه ، احياگر و نماد روزگار باستان و بيان کننده قدرت خلاقيت وشاهکار مردم مهربان و مهمان نواز ناحيه کويری بوده و مورد استفاده گروههای مختلف گردشگران ، از جمله ؛ باستانشناسان ، جغرافيدانان ، زمين شناسان ، ستاره شناسان ، زيست شناسان ، مردم شناسان ، تاريخ دانان و ... بوده و همچنين مورد استفاده در امر کشاورزی ، جنگلکاری ، دامپروری و دامداری قرار گرفته ، موجبات هر چه بيشتر توسعه روستايی را فراهم آورند .
واژه های کليدی: آب انبار – کوير – حوض – اقليم – پرسشنامه
1- مقدمه
اين مقاله حاصل تلاش ده ساله بوده که امروز در جهت همايش ملی جغرافيا و برنامه ريزی توسعه روستايی مورد استفاده قرار می گيرد و اميد است که در اين راستا مورد توجه و عنايت مسئولان، برنامه ريزان، مديران، شوراها و ... قرار گيرد تا از اين ميراث کهن و گرانبها ( آب انبارها ) که نمايانگر فکر خلاق، ذکاوت و هوش سرشار مردم مهربان و مهمان نواز ناحيه کويری ايران زمين می باشد در جهت توسعه روستايی با تاکيد بر هدف گردشگری منطقه، مورد استفاده قرار گيرد.
و اما در ادامه، گزيده ای چند از متون مختلف را ارائه می دهيم: الف) << در آغاز تحقيق سوالاتی برايم مطرح گرديد، همان گونه که برای پژوهشگران قبل از من مطرح بوده است و آن اينکه از آب انبارهای قديمی چه تعداد فعالند؟ چه تعداد متروکه شده اند؟ کدام عامل طبيعی يا انسانی در ترد و متروک کردن آنها غالب بوده است؟ ( 1 ) >> و الخ... ب) << و از سويی بر اساس مطالعات محققين بزرگ جغرافيا، مشخص شده است؛ محدوده مورد مطالعه در دسته بندی بيابان های داخلی و آن هم از بيابان های نسبتا گرم با تابستانهای گرم و زمستان های سرد قرار می گيرد( 2 ).>> ج) << پايين بودن ريزشهای جوی و عدم وجود آبهای سطحی جاری، در بسياری از شهر های ايران به خصوص در شهرهای جنوب خراسان نظير کرمان، ذخيره آب را برای مواقع کم آبی، ايجاب می کرده است. لذا مخازنی ساخته می شده تا آبی گوارا را برای مصارف شرب و ... فراهم سازد و آب آنها عمدتا از قناتها بوده است( 3 ) >>. شرايط و اوضاع اقليمی خشک و نيمه خشک بخش عمده ای از ايران، تاثيری ژرف و بنيادی در خلق پديده های گوناگون معماری اين سرزمين گذارده است که بررسی آن از اهميت فراوانی برخوردار است... از اين روست که از دير باز در بيشتر دشت های ايران برای دسترسی به آب تلاش چشمگير و پی گير صورت گرفته و ايرانيان توانسته اند در طول چندين هزار سال با کوشش خستگی ناپذير و بهره جستن از تمامی توانايی های خود، در دشتهای تشنه، کشتزارها را سيراب سازند و گلوهای خشک و لب های داغ بسته را با آبی گوارا تازه سازند و با طرح های عمده تامين آب چون؛ ايجاد قنات، ساختن سد و مانند آن، به امر ذخيره سازی آبهای فراوان زمستانی برای به مصرف رسانيدن در فصل های کم آب و خشک ديگر سالها نيز توجه داشته اند و برای تحقق بخشيدن به اين امر آب انبار را بنيان گذاردند، در ايران آب انبارها با توجه به نقش مهمی که در زندگی روزمره مردم داشته اند و دارند از موقعيت خاصی در فرهنگ اين سرزمين برخوردار بوده اند تا جايی که جنبه نيمه تقديسی يافته اند. حرمت گذاردن بر آب و خودداری از هدر دادن و آلوده نساختن آن از دوران های بسيار کهن در فرهنگ مردم سرزمين ما ريشه ای بس ژرف داشته که در آيين های مذهبی، در دوران بعد از اسلام نيز در ايران ادامه يافت( 4 ) .
در روستاهای مهنه آب انباری را ديدم که زير مسجد تعبيه شده بود؛ هم خنکها و مفرح شدن محيط مسجد را سبب می شد و هم وضو خانه و آب سرد برای نماز گزاران را، ولی در عين حال که کمی از آن اثر باقی مانده، بسيار با شکوه و بياد ماندنی است . نامه های از سر خوشهالی از تحقيق اينجانب، از روستاهای بخش دستگردان طبس و بخش بجستان گويی رستی راهی است که ما در آن گام نهاده بوديم؛ يعنی مطالعه يکی از ميدان های جاويدان ايران عزيز در کوير نمک. << آری انسان برای باقی ماندن در اين دنيای خشن راهی بجز تطبيق دادن خود با شرايط فيزيکی و اقليمی محيط ندارد. برای اين کار شيوه ها و تدبير هايی بر می گزيند که اغلب رد پا و بازتاب آنها را می توان در جنبه های مهم فرهنگ و اجتماع او باز جست...( 5 ).>> و با ذکر دو سوال مقدمه را به پايان می بريم:
الف) آيا اصولا چگونگی شرايط جغرافيايی و ناسازگاری اقليمی ( کم بود آب شيرين ) با پيدايش آب انبار ( حوض ) ها، در منطقه باعث پديد آمدن تکنيک شده است؟
ب) آيا ايدئولوژی ( فرهنگی و جهان بينی های اهالی ناحيه مورد مطالعه ) در پيدايش اين تکنيک موثر بوده است؟
2-روش های تحقيق
از آنجا که بهترين راه شناخت پديده ها و مناطق، مشاهده عينی( 6 ) آنهاست؛ به منظور جمع آوری داده های صحيح بر آن شديم که اين بنا ها و منطقه را از نزديک مشاهده کرده و به روش ميدانی - پرسشنامه ای روی آوريم. همان طور که می دانيم؛ پرسشنامه را می توان به يکی از روشهای زير اجرا نمود :
الف) مصاحبه تلفنی ب) پرسشنامه پستی ج) پرسشنامه حضوری فردی د) پرسشنامه حضوری گروهی( 7 ) ؛ که در بين اين موارد از گزينه های { ب – ج – د } به ترتيب، بيشترين استفاده را نموده ايم.
تصوير شماره 1 : حوض چاه فاليز
3-يافته ها
نويسندگان از گذشته تا حال هر يک به نحوی در يادداشتهای خود، به اهميت آب، آب انبار و حوض های آب شيرين در راه توسعه، اشاره داشته اند و ما سعی کرديم در چند سطر به بعضی از آنها اشاره کنيم :
الف) در قسمتی از آبان يشت، ( يکی از دلکش ترين يشت های اوستا، در توصيف آناهيتا ) آمده است: << می ستايم آب را که آفريده ی اهورا مزدا است( 8 ) >> و اين نشان می دهد که اجداد و نياکان مان تا چه حد به اهميت آب در امکان وجود پی برده بودند و چگونه بعد ها با خود باوری و اتکا به نفس خود، خالق اثر بزرگ و شاهکاری جاودانه همچون آب انبار شدند.
ب)با نگاهی به سفر نامه ها شما به راحتی از تاثير اين پديده ؛ در کنار قنات ، کاروانسرا ، رباط و ... در نگه داشت جمعيت در روستاهای حاشيه کوير و داخل کوير و توسعه روستايی، با خبر ميشويد. هوتوم شيندلر در اين باره، اين گونه می نويسد : << ... آب انبارهای صدر آباد هم خراب است، سيصد تومان لازم است تا آنها را تعمير کنند، اگر آب انبار درست نمی شود و قنات هم درست نمی کنند، دوباره بايد فرار کنند و صدر آباد بی محافظت می ماند( 9 ) . >>
پ) کويرها جاذبه خاص خود را در توسعه روستايی و گردشگری، دارند. اين مناطق بی روحی که معيارهای انسانی را به تمسخر گرفته اند، تاثير عظيمی بر مشاهدات و تفکرات می گذارند. دنيايی که ما در جستجويش بوديم بسان ستاره ای تنها، بی حرکت و رها از هر گونه مسائل گذرا فراسوی مرگ و زندگی قرار دارد. برای کسانی که با او بيگانه اند، مفهومی جز بيم و هراس ندارد و در کسی که با زيبايی ها و هراس هايش آشنا شد، شوقی غير قابل تسکين برای بازگشت دوباره جا داده است. کوير کسی را که يکبار گرفتار افسونش شده باشد، رها نمی کند( 10 ) .
ت) زنگی آبادی در کتاب جغرافيا و برنامه ريزی شهری کرمان، می گويد : << آب انبار تاريخی عليمردان خان پسر گنجعلی که در ضلع غربی ميدان، داخل بازار مسگری غربی و روبروی مدرسه واقع شده، واجد ويژگی های معماری جالبی می باشد که توجه هر بيننده را به خود معطوف می دارد. بر طبق کتيبه، تاريخ بنای مذکور 1209 ه- ق است. ابعاد منبع آب انبار 5/19 در 10 و ارتفاع آن 9 متر است که حجم آن معادل 25/2018 متر مکعب و ظرفيت آن 2 ميليون ليتر آب می باشد. سر در اين آب انبار کاشی کاری می باشد و سنگ های حکاکی شده در بنای آن به کار گرفته شده است( 3 ). >>
ث) کلنل سی ام مک گرگر در خصوص اهميت حوض های آب شيرين، اينگونه اظهار می دارد: << ... البته تقريبا در همه جا با بهره گيری از تاسيساتی به نام آب انبار؛ آب آشاميدنی فراهم است، حتی بيشتر از غرب، که البته کم کم نام حوض های آن را می گيرد... در اين کوه ها و تپه ها آب طبيعی بسيار کم است، آنقدر کم که می توان گفت اصلا آب نيست. به عنوان مثال در فاصله يزد و سوگند که بيش از پانصد مايل می شود تنها سه چشمه وجود دارد. در جاهای ديگر مانند حوض جفن (احتمالا جعفر) و رضاب منابع مصنوعی آب هست. اين منابع همان طور که گفته شد به تعداد دلخواه قابل افزايش است( 11 ) . >>
ج)<< کافی است از شيب های طبيعی استفاده کرد و راه آبها را به سمت حوض های متعدد هدايت نمود. اين حوض ها نعمت بزرگی است و بايد امتيازهای آن را به جاهای ديگر شناساند. حوض؛ شامل يک مخزن باريک و بلند زير زمينی است و به طريقی حفر شده که آب کوه ها را به وسيله آبراهه ها در خود جمع می کند ( البته در فاصله دور تر آب به وسيله خاکريز هدايت می شود ). حوض، سقفی از خشت و گل دارد و ورودی آن روزنه کوچکی است( 11 ). >>
به هر تقدير در خصوص اهميت آب انبار ( حوض ) ها می توان گفت؛ مخازنی هستند که ساکنان مناطق خشک، به ويژه برای تامين آب آشاميدنی خود از آن استفاده می کنند. حتی امکان دارد که در مناطقی منبع آب عظيم و مطمئن، چون قنات و چاه عميق و نيمه عميق وجود داشته باشد ولی مردم از آب حوض و آب انبار که از رودخانه يا باران ( آب قنات ) به دست آمده، برای آشاميدن استفاده کنند. در نقاطی که هيچ منبع آبی وجود ندارد، مانند بسياری از نقاط سر راه کاروان ها و عابرين کوير و بيابان ها و يا حداقل آب قابل مصرف وجود ندارد و آب باران تنها منبع آب شيرين است، با احداث حوض و يا آب انبار، آب چند بارندگی در زمستان و بهار را برای روزهای طولانی و گرم بهار و تابستان ذخيره می کنند.
با توجه به نقشه شماره1، که مسير برخی از راههای طی شده توسط نگارندگان را نشان می دهد، ما به موردی از آب انبارهايی بر می خوريم که احتمالا توسط آب قنات پر می شود و کليت امر همان آب باران بود. اخيرا تلاش هايی در روستاهای مياندهی، فيض آباد، محلات و خير آباد مهنه در جهت توسعه روستايی، صورت گرفته است تا با بهداشتی کردن فضای حوض های باستانی برای مصارف آب شرب از آنها استفاده کنند. همان طور که در نقشه ملاحظه می کنيد، وجود حوض های روستاهای چاه مسافر، جعفر آباد، سردق، مارانديز، چاه فاليز، فخرآباد ( روستای اسوه ) و جزين و همچنين شهر يونسي؛ همچون گردنبند زرينی بر پيکر کوير نمک خود نمايی می کند و روزی راههای تجاری و زيارتی از کنار همين آب انبارهای ياد شده می گذشته است و خاطرات آن هنوز باقی است، که می تواند امروز در جهت توسعه روستايی از طريق صنعت گردشگری، بوسيله بازسازی و مرمت آنها در صورت نياز، مورد استفاده گروههای مختلف قرار گيرد.
4- نتيجه گيري
انسان به دلايل گوناگون مجبور است که در بيابان ( کوير ) زندگی نمايد. در مورد رفتار فيزيولوژيکی، او همچنين مانند ديگر پستانداران در مقابل بلايای آب و هوايی مصون نمی ماند. کمی بارندگی، خشکی هوا، دمای بالا و در نتيجه تبخير و تعرق افزون تر، زمينها و آبهای شور و تلخ، همچنان انسان را رنج می دهند. در عوض بدن انسان در مقابل افزايش بيش از حد دما واکنش نشان داده، با عمل تبخير و تعرق تا حدودی مشکل گرما را حل می نمايد. اصولا تعرق منجر به افزايش دبی خون و فرکانس های قلب و کم شدن آب و نمک بدن می شود. انسان در مدت يک ساعت، حدود يک ليتر آب بدن خود را از دست می دهد. در هنگامی که تعرق از شدت بيشتری برخوردار گردد ( بيش از 12 درصد وزن بدن ) می تواند موجب مرگ او شود. بنابراين بايد آب زيادی نوشيد( 12 ). و اما گروه تحقيقاتی مان در کوير نمک، عملا معنای آنچه را گفتيم درک نمود، بطوری که در پيمايش صحرايی حقيقتا، به اهميت وجودی حوض ها پی برديم. پيدا کردن، حمل و نقل و ذخيره کردن آب، همواره يکی از نگرانی های مردم زحمتکش محدوده مورد مطالعه بوده است و نمی توان نقش کليدی اين حوض ( آب انبار ) ها را در توسعه روستايی با گسترش کشاورزی، دامداری سنتی و زندگی عشايری و ... ناديده بگيريم. در پرسشنامه در رابطه با موارد و اهميت استفاده از آب انبارها سوال گرديده بود که به ترتيب؛ تامين آب آشاميدنی اهالی روستا ، تامين آب آشاميدنی رهگذران و مسافران ، و سپس برای شرب دام و ... را علامت زده بودند .
نقشه شماره يک
با وجود اينکه گروههای اجتماعی همواره در اطراف عنصر حياط بخش آب، به وجود آمده اند و موجبات توسعه را بدين وسيله فراهم آورده اند؛ چاههای عميق، پمپ های موتوری، دستگاههای تهويه هوا و يخچالهای برقی به سرعت فنون سنتی را که مدت های دراز رشد و ترقی اين نواحی دشوار را امکان پذير می ساخت به نابودی گشاندند و در حال حاضر، تنها قنات ها هستند که هنوز هم باقی هستند و آب برای شرب ميليون ها نفر و کشت ميليونها هکتار زمين را تامين می کنند( 13 )؛ که اين موضوع با توجه به خشکسالی های اخير؛ خصوصا زمانی که آب بوسيله جويبارهايی به سوی زمين های کشاورزی کشيده می شود ، بيشترين هدر رفت آب از طريق تبخير و تعرق را شامل می شود. همچنين در فصل زمستان که زمين ها نياز به آبياری نداشته و بوسيله آب باران و برف هم تغذيه می شوند، نوع ديگری از هدر رفت آب را مشاهده می کنيم، که در نتيجه تمام عوامل متنوع هدر رفت اين مايه حيات، ديده شده که؛ قناتها در بين ماههای فروردين تا تير ماه بيشترين ميزان آبدهی را دارا می باشند و از ماه مرداد به بعد به تدريج آبدهی آنها کم می شود، و اين روند منجر به پايين رفتن سطح آب های زير زمينی شده که بدين ترتيب مواجهه با کمبود آب ( با توجه به اينکه بيشترين وسعت نواحی کشور ما به وسيله کوهستانهايی که مانع از عبور ابرهای باران زا می شوند؛ احاطه شده و مناطق گرم و خشک و نيمه خشک را تشکيل می دهند،) را تسريع می بخشند، اما در صورتی که شيب اين قنات ها را به سوی آب انبارها ايجاد کنيم، از مزايای بسيار آن از جمله : جلوگيری از هدر رفت طبيعی آب ، خلوص و پاکی آب ، خنک و مطبوعيت آب ، استفاده بيشتر و بهتر در امر کشاورزی، دامداری، جنگلکاری، شرب و ايجاد اشتغال ؛ خصوصا در منطقه ذکر شده ( کوير بجستان ) – و ... بهره مند خواهيم شد. دليل اينکه منطقه مورد نظر را بهترين گزينه جهت نيل به اين مقصود ذکر کرديم، اين است که؛ کوير بجستان حوضه آبريز تمام رودهای جنوب خراسان رضوی و نيز بخشی از خراسان جنوبی و حتی استان يزد ( شهرستان طبس ) می باشد و اين وضعيت سفره آب زير زمينی غنی و گسترده ای را ايجاد کرده است( 14 ) و مردم اين منطقه که از دير باز به اهميت آب برای آبادانی پی برده بودند، با اين هنر مهندسی ايرانی ( آب انبار ) آشنايی داشته، و به خاطر اينکه منطقه از روزگار دور به عنوان کريدور ارتباطی شرق، شهرهای جنوبی و شمالی کشور را را به هم پيوند می داده و می دهد، در مسير توسعه، از آن (آب انبار)، هم در مناطق مسکونی و هم در مناطق غير مسکونی ( در مسير راهها )، با فواصل لازم، استفاده می کرده اند و در حال حاضر هنوز بناهای نامبرده وجود دارند ولی به دلايل بی توجهی، خشکسالی و ... نياز به رسيدگی مجدد دارند.
اخيرا در سالهای پس از پيروزی انقلاب اسلامی تنها ارگان و نهادی که بيشترين تلاش را در محدوده کوير نمک برای توسعه روستايی و احياء حوض ها يا آب انبارهای سنتی نموده، جهاد سازندگی می باشد که حتی سعی در کپی سازی ( مشابه سازی ) آب انبارها در برخی روستا ها نموده که تصوير شماره يک نشانگر آب انبار روستای چاه فاليز است که موسس آن جهاد سازندگی می باشد. در بين ليست 77 حوض مورد مشاهده، بعضا به حوض جهاد نيز برمی خوريم که گويای همين واقعيت است.
5-پيشنهادها :
در آيه 30 سوره انبيا آمده است : << و هر چيز زنده ای را از آب قرار داديم >> بنابراين، برای توسعه روستايی و گردشگری خصوصا نواحی کويری و حاشيه کوير، که بيشترين مساحت کشورمان را به خود اختصاص داده، و برای جلوگيری از پيشرفت کوير و غلبه بر آن، نيازمند آب می باشيم؛ تا در امور مختلف مانند: کشاورزی، دامداری و دامپروری، جنگل کاری و ... از آن استفاده کنيم و به دلايلی که در قسمتهای قبل ذکر شد، بهترين روش نگهداشت و ذخيره سازی آب در امر توسعه، حوض (آب انبار) می باشد و ما در اين راستا با توجه به اينکه محدوده مورد مطالعه مان، کوير نمک بوده است؛ پيشنهاداتی برای برنامه ريزی، مطالعه، بهسازی و بازسازی حوض ( آب انبار ) های اين حوزه ارائه می کنيم :
1- مطالعه دقيق وضع موجود، توسط متخصصين جغرافيا، معماری، علوم اجتماعی، اقتصادی، تاريخ، باستان شناسی، گردشگری و ... برای رسيدن به وضع مطلوب و گردآوری اطلاعات از مطلعين محلی.
2- تشکيل يک اکيپ ماهر جهت سازماندهی آب انبارها در محدوده بيابان های کوير نمک و توجه به ساير ثروتهای فرهنگی نظير رباط ها که به طور مثال در فخرآباد، مياندهی و خير آباد و... ملاحظه می شود. ( کاروانسراها از ابتدا در کنار منابع عظيم آب ساخته می شدند. نمونه ای از اين کاروانسراها در حوالی انارک با آب انبارش در جهت ورودی و محور آن( 8 ) ديده می شود.)
3- همکاری استادان، متخصصان و مسئولين محترم سازمان ميراث فرهنگی، گردشگری، فرماندارهای شهرستان های گناباد، بجستان، فيض آباد و مه ولات، تربت حيدريه، طبس، فردوس و ... و شوراهای اسلامی روستاها در محدوده مورد مطالعه و نيز اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی و جهاد کشاورزی محدوده مورد مطالعه، سازمان اوقاف و امور خيريه استان خراسان، بانک ها و ...جهت تحقيق و مطالعه، نقشه برداری، تهيه نقشه ها و اسناد و مدارک کامل از وضع موجود.
4- اهميت دادن به حفظ ميراث فرهنگی، به عنوان گنجينه های تاريخی که يادگار اعصار گذشته اين مرز و بوم می باشد.
5- آشتی دادن افراد بی علاقه به آثار ميراث فرهنگی ، از طريق آموزش مردم و افزايش سطح آگاهی های عمومی و فرهنگ آنها وبرگزاری تورهای کوير نوردی مانند آنچه قرار است در بخش يونسی اتفاق بيفتد.
6- نيروهای نظامی که نقش مهم در حفظ و حراست از مرز و بوم و کيان اسلامی را بر عهده دارند، به درستی با اهميت وجودی آب انبارها واقفند و اميدواريم در اين خصوص توجه بيشتری مبذول فرمايند.
7- به نظر ميرسد اگر يک چرخ چاه دلوی برای حوض ها کار گذاشته شود و به وسيله آن آب بالا آورده شود و در آبشخوری جداگانه برای حيوانات ريخته شود تا در نتيجه، آب به ادرار حيوانات آلوده نگردد. ( افزودن مواد شيميايی مانند کلر برای ضد عفونی کردن آب حتی در گذشته نيز رسم بوده که بجای استفاده کردن از کلر، علاوه بر استفاده از ذغال و ميزان مشخصی آهک، تعدادی ماهی مخصوص (تيلا پيا) نگهداری می کردند و با اين مبارزه بيولوژيکی، اقدام های لازم برای پاکيزه نگه داشتن، معمول داشتند. زيرا اين ماهی ها تمام حشرات و جلبکها را می خورند و به اين طريق مانع آلوده شدن آب می شوند. )
8- برای جلوگيری از افتادن حيوانات کوچک مانند مارمولک و سوسک و... به داخل منبع بايد سطح آن را با توری ريز بپوشانند. توصيه می شود نوعی توری را انتخاب کنند که ريز بافت باشد تا مانع ورود حيوانات کوچکتر مانند پشه نيز گردد. با نصب اين نوع توری ها ديگر پشه قادر نخواهد بود وارد منبع شود و در آنجا تخم ريزی و آب را آلوده کند.
9- آنطور که امروزه مشاهده می گردد در طرح های بهسازی روستاها اين ميراث جاودان به راحتی برچيده می شود و با متروک شدن به زباله دانی اهالی تبديل می گردد، خواهشمند است شوراهای اسلامی محدوده کوير نمک برای ثروتهای فرهنگی منطقه برنامه ريزی بهتری بنمايند ، مثلا در برخی روستاها هنوز به طور سنبليک با مرمت و پاکيزه نمودن حوض ها مجددا از آنها به عنوان جذب گردشگران استفاده می کنند و اميد واريم در آينده با تاسيس تور های کوير نوردی ، حوض ( آب انبار ) ها اهميت گذشته خود را پيدا کنند.
با عنايت به اين که بر اساس تحقيقات 50% آب انبارها و حوض ها در محدوده کوير نمک به دليل وقوع نا بهنجاری های اقليمی و خشکسالی ها در سال جاری اکثرا همان آب مانده ( پارسالی ) را حفظ کرده بودند و از نظر ذخيره نيز نوعی کاهش محسوس در خرداد ماه مشاهده می شد که به نوبه خود اثرات اجتماعی – اقتصادی فراوانی به همراه دارد که به ويژه، سياست گذاران بايستی از هم اکنون راه چاره بينديشند و برای مقابله با تاثيرات زيانبار تغييرات اقليمی خود را آماده سازند. به اعتقاد مردم روستای خير آباد، سال 78 از خشکترين سالها بوده و مردم روستای مياندهی و جان آباد خواف معتقدندکه هر پنج سال، يک سال خوب و بقيه خشکسالی خواهد بود که نابودی احشام، مردم و کشاورزی و همينطور فقر اهالی را به دنبال دارد، و در هر حال آب انبار (حوض)ها که مورد تعمير قرار گرفته اند به نحو شايسته ای، سرد ترين و خوش طعم ترين آب کويری را به اهالی ناحيه تقديم می دارند. اسامی برخی از آب انبارهای محدوده مورد مطالعه جهت اطلاع، در سطرهای بعدی درج شده است.
جدول شماره 1: اسامی آب انبارها (حوض ها)، اجزای تشکيل دهنده ، کاربرد و موارد استفاده آن در محدوده کوير نمک.
مورد استفاده از حوض ساير موارد سنگ لوح راه پله باد گير - هواکش پوشش منبع ذخيره آب موقعيت طبيعی روستا نام روستا نام آب انبار رديف
شرب - - + + + + کويري فخرآباد حوض شاه محمود 1
شرب - - + + + + کويري فخرآباد حوض خاکي 2
شرب - - + + + + کويري فخرآباد حوض نوروز 3
شرب - - + + + + کويري فخرآباد حوض کربلايی ماندگار 4
شرب - - + + + + کويري فخرآباد حوض محمود 5
شرب - - + + + + تقريبا کوهپايه ازبک کوه جديد حوض بی بی کوچک 6
شرب داير + + + + + جان آباد حوض انبار قريش 7
شرب + + + + + حاشيه کوير خيرآباد(مهنه) حوض رباط 8
شرب داير + + + + + حاشيه کوير خيرآباد (مهنه) حوض وسط ده 9
شرب داير + + + + + حاشيه کوير خيرآباد (مهنه) حوض دراز 10
شرب + + حاشيه کوير خيرآباد (مهنه) حوض گل ني 11
شرب + + حاشيه کوير خيرآباد (مهنه) حوض جان ميرزا 12
شرب + + حاشيه کوير خيرآباد (مهنه) حوض نصير 13
شرب + + حاشيه کوير خيرآباد (مهنه) حوض سر گدار 14
شرب + + حاشيه کوير خيرآباد (مهنه) حوض بند ميل 15
شرب + + حاشيه کوير خيرآباد (مهنه) حوض پايين 16
شرب + + حاشيه کوير خيرآباد (مهنه) حوض خاکي 17
شرب + + حاشيه کوير خيرآباد (مهنه) حوض کال 18
شرب + + حاشيه کوير خيرآباد (مهنه) حوض زيري 19
شرب + + حاشيه کوير خيرآباد (مهنه) حوض بهرام 20
شرب - - + + + + حاشيه کوير خيرآباد (مهنه) حوض مقبره 21
شرب - - + + + + حاشيه کوير خيرآباد (مهنه) حوض علی داد 22
- - - - + - - مخروبه خيرآباد (مهنه) حوض حسين سياه 23
شرب جديد + + + + حاشيه کوير چاه مسافر حوض جهاد 24
شرب - + + + + + کويري مياندهی (فيض آباد) حوض بلند 25
شرب - - - + + + کويري مياندهي حوض پيش 26
شرب - - - + + + کويري مياندهي حوض عبدل 27
شرب - - - + + + کويري مياندهي هفت حوض 28
شرب - - - + + + کويري مياندهي حوض طلاحسين 29
شرب - - - + + + کويري مياندهي حوض علی اکبر 30
- - - - - - - حاشيه کوير چاه مسافر حوض بی اسم 31
- - - - - - - مخروبه فخرآباد حوض قرايي 32
- - - - - - - مخروبه کويري فخرآباد حوض بلوچ 33
شرب - + + - + + مخروبه کويري يونسي حوض نو 34
شرب - + + + + + کويري يونسي حوض حاج حسين 35
- - - - - - - کويري يونسي حوض قربو(قربان) 36
- - - - - - - کويری (نابود) يونسي حوض حاجی حسن 37
- - - - - - - مخروبه کويري يونسي حوض مهدي 38
- - - - - - - کويري يونسي حوض کدخدا 39
- - - - - - - کويری (نابود) يونسي حوض کربلايی خيري 40
شرب - + + + + + کوير (تعمير شده) يونسي حوض حاجي 41
شرب - + + + + + کوير (تعمير شده) يونسي حوض حاجی ابراهيم 42
شرب - + + + + + کوير (تعمير شده) يونسي حوض کربلايی زهرا 43
شرب - + + + + + کوير (تعمير شده) يونسی (نخ کوه) حوض حاج حسين 44
شرب - + + + + + کوير (تعمير شده) يونسی (قيچی) حوض بلند قيچي 45
شرب - + + + + + کوير (تعمير شده) يونسي حوض آودول (عبدل) 46
شرب - + + + + + کوير (تعمير شده) يونسی (دم راه) حوض ربابه 47
شرب - + + + + + کوير (تعمير شده) يونسي حوض حاجی سلطان 48
شرب - + + + + + کوير (تعمير شده) يونسي حوض قير 49
شرب - + + + + + کوير (تعمير شده) يونسي حوض عباس کربلايي 50
شرب - + + + + + کوير (تعمير شده) يونسي حوض استاد محمد 51
شرب - + + + + + کوير (تعمير شده) يونسي حوض عسگر 52
شرب - + + + + + کوير (تعمير شده) يونسي حوض سفيد 53
شرب - - + + + + کوير (تعمير شده) بين يونسی و مياندهي حوض بلوچ 54
شرب - - + + + + کوير (تعمير شده) يونسي حوض سفيد 55
شرب - - + + + + کوير (تعمير شده) يونسي حوض مير علي 56
شرب - - + + + + کوير (تعمير شده) يونسي حوض امين 57
شرب - - + + + + کوير (تعمير شده) يونسي حوض کربلايی يوسف 58
شرب - - + + + + کوير يونسی (کلاته ته) حوض مير علي 59
شرب - - - + + + کوير يونسی (گل بايوک) حوض سرور 60
شرب - - - مخروبه کويري يونسي حوض داروغه 61
شرب + - + + + + مخروبه کويري يونسي حوض مهدي 62
شرب + + + مخروبه کويري يونسي حوض يوار 63
شرب + + + مخروبه کويري يونسي حوض حسن قلي 64
شرب + + + مخروبه کويري يونسي حوض سنگي 65
شرب + + + مخروبه کويري يونسي کل حوض 66
شرب + + + کوير (تعمير شده) يونسي حوض انبار فرما کوه 67
شرب + + + کوير (تعمير شده) يونسي حوض حسن عشقي 68
شرب + + + کوير يونسي حوض هی نيک 69
شرب + + + کوير يونسي حوض حاجی معين 70
شرب + + + کوير (دهنه خيبر) يونسي حوض جيز 71
شرب + + + کوير (دهنه خيبر) سه فرسخ حوض سه فرسخ 72
شرب + + + کوير يونسی سمت بجستان حوض خلشه پوش 73
شرب - - - + + + کوير يونسی سمت بجستان حوض چهل 74
شرب - - - + + + کوير يونسي حوض سفيد بهرام 75
شرب - - + + + + کوير يونسي حوض درخت بنا 76
شرب + + + کوير مارانديز کوچه حوض 77
منابع :
1. سرور، جليل الدين . دبير دبيرستان های تهران ، بررسی اثرات عناصر بر محيط جغرافيايی ؛ مطالعه موردی منطقه لوط ، مجله رشد آموزش جغرافيا ، شماره 20 ، زمستان 68 ، صفحه 38
2. محمودی ، فرج الله . بيابانهای ايران ، مجله رشد جغرافيا ، سال پنجم ، شماره 17 ، بهار 1367 ، انتشارات مرکز کرمان شناسی ، صفحه 13
3. زنگی آبادی ، علی . جغرافيا و برنامه ريزی شهری کرمان ، جلد اول و دوم ، چاپ اول ، پاييز 1370 ، انتشارات مرکز کرمان شناسی ، صفهات 158 و 159
4. ورجاوند ، پرويز . << مقاله آب انبارها >> از جمله مقالات معماری ايران ، در دوره اسلامی، به کوشش محمد يوسف کيانی ، چاپ اول ، وزارت ارشاد اسلامی ، با همکاری جهاد دانشگاهی ، تهران1365 ، صفحات 154 و 155
5. آرونا صديقو ، حميدو . زندگی در صحرا ، پيام يونسکو ، مرداد 1367 ، صفحه 16
6. جاوری ، مجيد . صابری فر ، رستم . روش تحقيق در جغرافيا ، انتشارات دانشگاه پيام نور ، تهران 1389
7. عليجانی ، بهلول ، پژوهش ميدانی در جغرافيا ( روش تحقيق عملی ) ( رشته جغرافيا ) ، انتشارات دانشگاه پيام نور ، ارديبهشت 74 ، صفحه 70
8. دهقانی ، عليرضا . آب در فلات ايران : قنات ، آب انبار و يخچال ، انتشارات يزدا ، چاپ اول 1388
9. هوتوم شيندلر ، ( سفر نامه خراسان ، سه سفرنامه، هرات ، مرو ، مشهد ) ، به اهتمام قدرت الله روشنی زعفرانلو ، چاپ دوم ، تير ماه سال 2536 ش
10. گابريل ، آلفونس . عبور از صحاری ايران ، ترجمه فرامرز نجد سميعی ، انتشارات آستان قدس رضوی مشهد ، سال 1368
11. مک گرگر . سی ام ، شرح سفری به ايالات خراسان و شمال غربی افغانستان در 1879 ، انتشارات آستان قدس مشهد ، سال 1368
12. خالدی ، شهريار . زندگی در نواحی خشک ، مجله رشد آموزش جغرافيا ، شماره 24 ، زمستان 1369
13. هوگارد، برنارد . پير، برتو، ماری . يخچالهای سنتی فلات ايران ، ترجمه ابوالحسن سرو قد مقدم ، فصلنامه تحقيقات جغرافيايی ، شماره 37 ، تابستان 74 ، صفحه 57
14. کفاش بجستانی ، حسين . تحليل روابط فضايی شهر و روستا در ارتباط با توسعه ناحيه ای ( مطالعه موردی شهرستان بجستان )، دانشگاه پيام نور فريمان، پايان نامه ، تير ماه 1388
|
| برگشت به بالای صفحه |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
