89 درصد آب تصفیه شده صرف مصارف غیر شرب می شود
طرح تفکیک «آب شرب» و «آب بهداشتی» در ایران، سابقه ای بیش از یک دهه دارد و کارشناسان حوزه های مختلف انرژی و آب و مقامات مسئول در رده های وزارت، مدیر کل و…درباره ضرورت اجرایی شدن این طرح اظهارنظرهایی کرده اند، این مبحث در سال گذشته که از سوی مقام معظم رهبری «سال اصلاح الگوی مصرف» نامیده شد جدی تر مطرح شده و بار دیگر در دستور کار متولیان امور آب کشور قرار گرفت.
در ابتدای سال ۱۳۸۸ کار گروهی به ریاست معاون اول رئیس جمهور و چند تن از وزرا تشکیل شد و این کار گروه مسئولیت بررسی مسائل مربوط به اصلاح الگوی مصرف را بر عهده داشت.
۱۰ ماه پس از تشکیل این کار گروه، «عطارزاده» معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا به خبرنگاران گفت: برنامه ریزی هایی صورت گرفته که امکان بهره برداری از آب شرب و بهداشتی را به طور تفکیکی برای مردم فراهم کنیم این طرح در مراحل اولیه است که امید می رود به سرعت عملیاتی شود.«عطارزاده» این طرح را به اجرای طرح هدفمند کردن یارانه ها مرتبط دانست و افزود: تلاش اصلی وزارت نیرو به طرح هدفمند کردن یارانه ها معطوف شده است که بعد از تصویب مجلس و ابلاغ دولت، امید می رود با همکاری مردم وضعیت بهره برداری مناسب از آب را در کشور حاکم کنیم.
حال این سوال مطرح است که اهمیت جداسازی (تفکیک) آب شرب و آب بهداشتی از چه جایگاه و اهمیتی برخوردار است که توان مهندسی آب کشور را به خود معطوف کرده است؟ پیامدهای اجرای این طرح در اقتصاد ملی کشور چیست؟ و تا چه حد در جهت اجرایی شدن این وعده گام برداشته شده است؟
چرا تفکیک؟
وضعیت آب در جهان به ویژه در کشورهایی که میانگین بارندگی آن ها از متوسط جهانی کمتر است، ایجاب می کند که تولید ومصرف آب سازماندهی و برای مصرف آب «نقاط هدف» تعیین شود. در حال حاضر در ایران که در منطقه خشک و نیمه خشک جهان قرار دارد آب با هزینه های گزاف تولید و با هزینه های بسیار سنگین تصفیه می شود و سپس در پروسه های هزینه بر تبدیل به آب قابل شرب می شود و در شبکه توزیع شهری قرار می گیرد و تنها ۱۱ درصد از آن به مصرف شرب انسانی می رسد و ۸۹ درصد آن صرف مصارف بهداشتی (شست و شو) ، آبیاری فضای سبز خانگی و استحمام می شود و در واقع بخش اعظمی از هزینه های تولید آب شرب در پروسه مصرف، به هدر می رود.
تصمیم جداسازی آب شرب و آب بهداشتی ناشی از جلوگیری از هزینه های بسیار سنگین تحمیل شده به اقتصاد کشور است و از این رو کارشناسان بر این باورند که در بخش آب ضرورتی مهم تر از تفکیک آب شرب و بهداشتی وجود ندارد.
«خمیسی» کارشناس ارشد سازه های «زیر آب» ضرورت تفکیک را این گونه شرح می دهد:در کشور بیش از ۱۰۰ تصفیه خانه وجود دارد که وظیفه تولید آب تصفیه شده مصارف انسانی شهرها را بر عهده دارد. هزینه هر یک از این تصفیه خانه ها کمتر از هزینه یک پالایشگاه نفت متوسط با ظرفیت پالایش ۱۰۰ هزار بشکه در روز نیست اما بازده اقتصادی این تصفیه از ۱۰درصد پالایشگاه کمتر است و علت آن نیز مصرف آب قابل شرب بهداشتی در حوزه های مصرف خانگی(غیر از مصرف شرب)است و باید برای این هدررفت سرمایه ها چاره اندیشی شود.
این کارشناس با ذکر چند رقم اهمیت تفکیک را بیشتر توضیح می دهد: گفته می شود که برای تصفیه هر یک متر مکعب آب، مبلغی حدود ۲۰۰ تومان و برای انتقال آن به خانه ها و صنایع غذایی حدود ۴۰۰ تومان هزینه می شود، با این حساب ساده، هزینه تولید تا مصرف یک متر مکعب آب حدود ۶۰۰ تومان است که تقریبا ۲۰ درصد آن از مصرف کنندگان دریافت می شود و مابقی آن را بودجه کشور تامین می کند که به نظر می رسد ظلم به اقتصاد کشور است.
توزیع دستگاه های تصفیه آب
«سید سجاد عابدی» مدرس آبیاری کشاورزی بحث تفکیک آب شرب و بهداشتی را «تاحدودی گمراه کننده» می داند و می گوید: مبحث تفکیک آب شرب و بهداشتی اصلا موضوعیت ندارد که قابلیت اجرایی داشته باشد.
وی ادامه می دهد: شاهد این ادعا ورود روزافزون و با سرعت آب شیرین کن های خانگی در شهرهاست و تبلیغات این دستگاه ها اکنون در سراسر شهرهای بزرگ و حتی تهران دیده می شود.
«عابدی» پیشنهاد دیگری مطرح می کند: هزینه های بازسازی و لوله کشی آب شرب و بهداشتی سر به فلک می زند. بنابراین هیچ توجیه اقتصادی برای این کار وجود ندارد. پس باید از تجربیات سایر کشورها استفاده کنیم و ببینیم چگونه کشورهای توسعه یافته خود را از هزینه های سنگین تبدیل آب خام به آب شرب رها کرده اند.
وی ادامه می دهد: تنها توجیه اقتصادی در این باره ، توزیع آب آشامیدنی بسته بندی شده به شهروندان ویا در حالت بهتر توزیع ارزان قیمت دستگاه های آب شیرین کن است و پژوهش ها در ایران نشان می دهد که راه دوم در کشور و خدمات شهری باصرفه تر است و توجیه اقتصادی قابل قبولی دارد.
طرحی در حد حرف
«عطارزاده» معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا جزئیات بیشتری از جداسازی آب شرب و آب بهداشتی ، در اختیار رسانه ها قرار می دهد و از امکان توزیع آب بسته بندی با قیمت مناسب به شهروندان می گوید: برای کاهش قیمت تمام شده، آب شرب و بهداشتی مردم از هم جدا می شود، بر این اساس مردم برای شرب از آب بسته بندی شده استفاده خواهند کرد.
«عطارزاده» نیز معتقد است که جداسازی شبکه آب شرب و بهداشتی بسیار هزینه بر است. از این رو فقط توزیع آب بسته بندی توجیه اقتصادی دارد. با توسعه هرچه بیشتر مراکز تولید آب بسته بندی به راحتی می توان قیمت آن را کاهش داد. در صورتی که در تمام شهرهای کشور مراکز بسته بندی آب ایجاد شود، کرایه حمل که یکی از فاکتورهای مهم قیمتی آن است حذف می شود. فاکتور بعدی، (بطری) پلاستیکی است که با گسترش مراکز تولید و افزایش رقابت ایده های جدیدی ارائه خواهد شد که در نهایت به کاهش قیمت منجر می شود.
«جمشیدی» مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان رضوی نیز اجرای طرح تفکیک را در مناطقی از استان خراسان رضوی ذکر می کند و می گوید که به صورت پایلوت تنها در شهرستان بجستان این طرح اجرا شده و از این که در وزارت خانه نیرو چه اقداماتی در این زمینه صورت گرفته است اظهار بی اطلاعی می کند.
او می گوید: ما نمی توانیم همانند کاری که مثلا در اروپا انجام می شود، کار انجام دهیم؛ زیرا قابلیت اجرایی آن در ایران بسیار کم است.
وی از اجرای توزیع آب شرب انسانی از طریق سکوهای توزیع در برخی از نقاط کشور نیز خبر می دهد و می گوید: در شهرهایی مثل زاهدان، آب شرب بهداشتی مردم از طریق سکوهای تعبیه شده در شهر تامین می شود و آب جاری شده در سیستم لوله کشی شهری، آبی است که صرفا موارد مصرف بهداشتی، شستشو و غیره را دارد.
و سرانجام این که «دلاور» عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی درباره امکان اجرای شبکه های تفکیک آب شرب، بهداشتی و کشاورزی و صنعتی می گوید: این طرح در حد حرف در برخی از کمیسیون ها مطرح شده و تاکنون به صورت رسمی در دستور کار کمیسیون تخصصی یا طرح در صحن علنی مجلس نبوده است.
چرا آب معدنی؟
اکنون برای آن که تنها به قاضی نرفته باشیم و از اجرایی نبودن طرح تفکیک، اجرایی نبودن توزیع آب بسته بندی و … کم تر سخن بگوییم یک سوال را مطرح می کنیم و آن این که چرا مردم باید به استفاده از آب معدنی روی بیاورند؟ و مگر آب لوله کشی بسیاری از شهرها از جمله تهران، مشهد، ارومیه چه مشکلی داردکه به باور بعضی از مردم نمی توان آن را مصرف کرد؟
«عطارزاده» معاون وزیر نیرو در گفت وگو با «ایران» به این سوال این گونه پاسخ می دهد: در حال حاضر آب شرب مصرفی کشور براساس استانداردهاست. البته ممکن است مشکلات مقطعی به وجود بیاید، ولی در کل مشکلی وجود ندارد اما در تهران با توجه به جمعیت و روش هایی که آب را انتقال می دهیم، دیگر کیفیت گذشته را نداریم و هرچند آب شرب استاندارد است ولی برای حفظ سلامت بیشتر افراد به ویژه سالمندان، بیماران و کودکان توصیه می کنیم که از آب شرب بسته بندی شده استفاده شود.
«مریم حقیقی» کارشناس آزمایشگاه آب یک شرکت خصوصی مهندسی آب نیز مردم را به مصرف آب های بسته بندی شده توصیه می کند و می گوید: اگرچه استفاده از آب های بسته بندی شده موجود در بازار به نوعی رفتار فانتزی تبدیل شده است، اما واقعیت این است که به صلاح مردم است که برای حفظ سلامت خود، آب هایی را بنوشند که از حداقل های سلامت و فاکتورهای بهداشتی برخوردار باشد.
وی معتقد است: هزینه کردن برای خرید آب مصرفی بسته بندی شده، هزینه اضافی نیست که به خانواده ها تحمیل می شود، بلکه این هزینه ها در واقع، پول سلامت خانواده هاست؛ زیرا مصرف آب آلوده یا غیربهداشتی وحتی مشکوک به آلوده بودن عوارضی را در پی خواهد داشت که به مراتب از میزان هزینه کرد برای خرید آب، بیشتر است. گروهی دیگر از کارشناسان نیز معتقد هستند برای حفظ سرمایه های ملی صلاح نیست که آب تصفیه شده، بهداشتی و ارزان قیمت در اختیار مصرف کنندگان قراربگیرد تا از آن به هر ترتیب که مایل باشند استفاده کنند و عملا استفاده از آب به صورت اسراف در جامعه وجود داشته باشد، بلکه به مصلحت مردم است که برای «آب آشامیدنی» هزینه و آب بهداشتی برای مصرف غیر از نوشیدنی را از طریق سازمان های دولتی دریافت کنند.
و سرانجام این که برخی بر این باورند که برای پی بردن به ارزش آب سالم و بهداشتی باید برای آب مصرف شرب هزینه شود و تنها با این شیوه می توان به بهره وری آب و حفظ منابع زیرزمینی آب کمک کرد.
این باور از این جا ناشی می شود که کارشناسان میزان مبلغ هزینه کرد آب در تولید را در حد صفر و در نتیجه پرت آب در پروسه تولید را بسیار بالا می دانند.
بنابراین برای حفظ منابع آب و پایین آوردن مصرف آب در صنعت و کشاورزی تفکیک آب شرب و آب بهداشتی را به مصلحت کل جامعه می دانند.
به هر حال به نظر می رسد ضرورت حفظ منابع آبی و تامین آب شرب سالم بهداشتی برای مصارف انسانی ایجاب می کند که آب دریافتی مردم به دو کلاس آب شرب و آب بهداشتی تقسیم شود تا هزینه های بسیار سنگین تصفیه، انتقال و تحویل آب به مردم به بیت المال تحمیل نشود و در مقابل مردم نیز برای تامین آب سالم و قابل شرب هزینه کنند.
|
