کارشناسان بر این باور اند که مهمترین دلایل مربوط به بحران آب در واقع ریشه در عدم برنامه ریزی جامع و رویکرد سطحی نگرانه در مدیریت مسائل در دهه های گذشته دارد. در حقیقت، ایران از یک نمونه الگوی مدیریتی علامت محور (مدیریت سطحی) رنج می برد که به جای توجه به عوامل اصلی، بر نشانه ها متمرکز شده است.
دکتر «کاوه مدنی»، استاد دانشگاه لندن، دلایل بحران آب در ایران را مواردی همچون رشد سریع و توزیع نامناسب مکانی جمعیت، کشاورزی ناکارآمد و تعجیل بی مورد برای توسعه می داند.
این دانشمند ایرانی معتقد است، بیش از هر عامل دیگری، بحران آب در ایران نتیجه سوءمدیریت در دهه های متوالی بوده است. ایران از تغییرات قابل ملاحظه اجتماعی-اقتصادی و سیاسی در قرن اخیر گذر کرده است. با وجود اینکه میل برای نوسازی سریع فواید اجتماعی-اقتصادی بسیاری را به همراه داشته است، فرایندهای نوسازی و توسعه سریع فاقد اثرات منفی بر منابع آبی زیست محیطی در کشور نبوده است.
رویکرد نامناسب مدیران و سیاست‌گذاران آبی در مقوله مدیریت و حکمرانی آب است که بیشتر نگاه مهندسی و سازه‌ای به مسئله مدیریت منابع آب دارند. از این‌رو بخش عظیمی از اقدامات صورت گرفته در بخش مدیریت و حکمرانی منابع آب کشور، به ساخت سد و یا طرح‌های سازه‌ای انتقال آب اختصاص یافته‌است. نگاه کوتاه و مختصر به برخی پروژه‌های انجام شده که بحران‌های عظیم آبی را در کشور ایجاد کرده‌است، نشان می‌دهد که بخش عظیمی از این پروژه‌ها بیش از آن که توجیه علمی و منطقی داشته ‌باشند، به دلیل منافع محلی و مقطعی و بعضاً فشارهای سیاسی تصویب و اجرا شده ‌است. سد های مختلفی که در طول سالهای گذشته در ایران ساخته شده و به بهره برداری رسیده اند، در موارد مختلف مورد نقد کارشناسان بوده اند و آثار سوء برخی از آنها بعدا خود را نشان داده است.
سد «گتوند» به عنوان نمونه که در دوران وزارت مجید نامجو بر وزارت نیرو، ساخته شده است، از جمله این سد هاست که این روزها درباره آن گفتگو می شود. یکی از مهم‌ترین چالش‌های ایجاد شده پیرامون این سد، بحث وجود گنبدها و رگه‌های نمکی در اطراف محل آبگیری سد است که پس از آبگیری سد به زیر آب رفته و منجر به شوری بیش از حد آب در پایین‌دست این سد شده است. کارشناسان محیط زیست و نظام مهندسی اعتقاد دارند که نزدیکی معدن نمک و سازند نمکی گچساران به محل سد گتوند علیا، در پروژه مطالعاتی این سد در نظر گرفته نشده‌است.
وجود این معدن که در فاصله ۵ کیلومتری سد واقع شده باعث شد که به هنگام آبگیری و تشکیل دریاچه پشت سد، این معدن عظیم نمک که ذخیره نمک آن صدها میلیون تن برآورد شده‌است به کلی به زیر آب دریاچه فرو رفته و این امر شوری آب رودخانه کارون را به بالاترین حد ممکن برساند.
این در حالیست که نظر کارشناسان پیش از اجرای این سد مبنی بر شور شدن آب و ایجاد بحران برای کارون و کشاورزی خوزستان، از سوی مقامات وقت وزارت نیرو مغرضانه دانسته شده و مدیر مطالعات طرح در مهرماه ۱۳۸۸ به خبرگزاری مهر گفته بود: «با توجه به حجم ۵/۴ میلیارد متر مکعبی آب در مخزن سد و نحوه تماس سازند گچساران با آب مخزن مقدار نمک موجود در محل در عمل تاثیر دراز مدتی بر کیفیت آب مخزن سد ندارد.»
«آرش محجوب» تصریح کرده بود: «در برآوردهای اولیه، حجم نمک موجود در رگه های نمکی واقع در داخل مخزن سد گتوند علیا به میزانی برآورد می شد که می توانست بر کیفیت آب کارون تاثیرگذار باشد.»
این رویکرد دولتمردان وقت و بی توجه به این تهدیدها اکنون باعث شده است تا حجم عظیم آب شور ذخیره شده در پشت سد تبدیل به یک بحران برای رودخانه کارون و کشاورزی خوزستان شود.
«هاشم بالدی»، مدیرکل مدیریت بحران استانداری خوزستان در این باره گفته است: «در آخرین جلسه درباره سد گتوند که در تهران برگزار شد، ایجاد حوضچه های تبخیری به عنوان مقصد انتقال آب های شور پشت سد گتوند پیشنهاد شده که در حال بررسی است و نتیجه آن تا پایان خرداد مشخص می‌شود.»
وی افزوده است: «سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور مطالعات این سد را به دانشگاه تهران واگذار کرده که این مطالعات در حال انجام است. هر نتیجه ای که در این مطالعات به دست آید اجرای آن لازم است. پ
بالدی با اشاره به اینکه چند راهکار برای حل مشکل آب شور ذخیره شده در مخزن سد پیشنهاد شده است، گفت: «رهاسازی تدریجی آب شور به پایین دست کارون، یکی از این راهکارها بوده که مسئولان خوزستان با آن مخالفت کرده‌اند.» 
بالدی تصریح کرده: «راهکار دوم انتقال، آب شور به وسیله لوله به خلیج فارس است که این طرح نیز به دلیل نیاز به اجرای خط انتقال بیش از ۲۰۰ کیلومتر و مشکلات زیست محیطی اجرا شدنی نیست. طرح فروش آب شور به پتروشیمی ها نیز به دلیل مخالفت پتروشیمی ها منتفی است. بدین ترتیب، راهکار انتقال آب شور مخزن به حوضچه های تبخیری در فاصله ۳۵ کیلومتری سد به نظر بهتر از دیگر راهکارها به نظر می‌رسد.»
این سد با برآورد اولیه ۲۰۶۴/۳ میلیارد ریال به عنوان بلند ترین سد خاکی کشور، در سال ۱۳۹۰ توسط دولت محمود احمدی نژاد افتتاح شد.

منبع: خبرگزاری مهر
چهارشنبه ۲۰ خرداد ۱۳۹۴