ماهیگیران، قدیم‌ترها  می‌ایستادند، ‌صف کشیده، ‌در سکوت، در انتظار ماهی‌های تالاب. ‌ماهیگیران، جدیدترها، می‌ایستند، ‌ردیف که نه، ‌تک و توک، ‌عبوس و گرفته، بلکه ماهی‌ای از لای تور، ‌بلغزد و تبدیل به اسکناس شود در جیب‌های‌شان جای بگیرد. تالاب انزلی، ‌با آوازه‌ای که از قدیم داشته در زنده بودن و زیبایی، ‌امروز مانند دیگر تالاب‌های کشور، ‌در شرف نابودی است.

به گزارش اعتماد، در جنگل‌های بالادست، ‌دورتر از تالاب و دریا، ‌زمین را می‌تراشند، ‌درختانش را سربه نیست می‌کنند و نمی‌دانند که نه فقط گور جنگل، ‌که گور تالاب را هم می‌کنند. رودخانه‌های متعفن شهر، فاضلاب شهری، ‌بیمارستانی و صنعتی را به تالاب هبه می‌کنند. سد می‌سازند مکرر، ‌روی هر آبراهه‌ای که در گوشه‌ای به واسطه بارش‌های پیاپی استان شمالی کشور، ‌پدید می‌آید و تالاب را از حقش محروم می‌کنند. جایی دیگر هم، فقط فاضلاب خام به تالاب نمی‌ریزند، ‌شیرابه غلیظی را روانه آب می‌کنند که شاید ورودش، ‌راحت‌تر ساکنان تالاب انزلی را، گیاهان و جانوران ارزشمندش را، سربه نیست کند.

عمق آب در تالاب انزلی، ‌از متوسط ٩ متر در سال ١٣٥٤، ‌به یک متر رسیده است. این را می‌توان از حرکت کند قایق موتوری در تالاب و گیرکردن‌های پیاپی فهمید. وقتی برای بازدید از تالاب، ‌راهی جزیره‌ها و گوشه‌های تالاب می‌شویم‌، شن و گل است که به کف قایق و موتور گیر می‌کند. هم سطح آب پایین رفته و هم رسوبات و فاضلاب، ‌کف تالاب را بالا آورده‌اند. حالا ترس از غرق شدن در تالاب، جایش را به غرق شدن در باتلاق می‌دهد، ‌باتلاقی که در آن دیگر پوشیدن جلیقه نجات هم، ‌کاری از پیش نمی‌برد.  «از ٣٠٠ هکتار حجم آبی که در تالاب جاری بوده، ‌تنها یک و نیم هکتار آن باقی مانده، یعنی حجم آبی تالاب، دویست برابر کاهش یافته است.» اینها را کارشناسی می‌گوید که ما را برای بازدید از تالاب همراهی می‌کند. «یکی از ٤ پاسگاه حافظ تالاب هم سال گذشته خشک شده است، ‌محیط‌بانان می‌توانند روی تالاب راه بروند و دیده‌بانی کنند.» سیاوش همام، ‌یکی از کارشناسان محیط زیست است که معتقد است به خاطر خشک شدن قسمت‌هایی از تالاب، ‌مجبور به تغییر مسیر آب شده‌اند، ‌آبی که همیشه از کنار پاسگاه سرخان کُل رد می‌شده، ‌حالا از جایی دیگر عبور می‌کند. ساکنان رشت می‌گویند شهرشان نخستین‌ها را داشته، ‌نخستین اگوی زیرزمینی ‌یکی از اینهاست، ‌اگویی که هرگز به تصفیه‌خانه نرسید و مستقیم راهی تالاب و دریا می‌شود.  ‌شاید اعتبار جداگانه‌ای که برای تالاب درنظر گرفته‌اند، از لیست سیاه مونترال خارجش کند و شبیه به ‌تالاب «کوشیرو»، خواهرخوانده ژاپنی‌اش شود؛ اعتباری به اندازه ١٠ میلیارد تومان ملی و ٧ میلیارد استانی.

‌مهم‌ترین نکته در پایین رفتن عمق تالاب از نگاه مدیرکل محیط زیست استان گیلان، رسوبات ورودی به آب است، ‌رسوباتی که حاصل فرسایش خاک در بالادست‌اند، ‌حجمی معادل ٣٠٠ هزار متر مکعب در سال. محمدرضا برجی، در گفت‌وگویش با «اعتماد»، ‌به مواردی که مرگ انزلی را در پی دارد، می‌پردازد، ‌مواردی چون فاضلاب و رسوبات ورودی به تالاب. برجی در این خصوص معتقد است: «مهم‌ترین مساله‌ای که در پایین رفتن عمق تالاب تاثیر دارد، ‌میزان رسوبات ورودی است. میانگین عمق تالاب انزلی که در سال ٥٤ با مساحت ١٥ هزار هکتار در کنوانسیون رامسر به ثبت رسید، ٩ متر بود و ذخیره آبی آن، یک میلیارد و ٥٠٠ میلیون متر مکعب؛ یعنی معادل سه سد شفارود، پلرود و شهر بیجار که در حال حاضر در حال احداث‌اند. در حال حاضر عمق به یک متر رسیده و خیلی جاها هم که کلا خشک شده و کمتر از یک متر است.»

او به اعتبار تخصیص یافته در این خصوص می‌پردازد و می‌گوید: «در کنار اقداماتی که جایکا (سازمان همکاری‌های بین الملی‌های ژاپن) برای مشکلات زیست محیطی تالاب انجام می‌دهد، از سال ٨٩ تا ٩٢، حدود ٣٠ میلیارد تومان پروژه تعریف شد که از این اعتبار، حدود ١٦ میلیارد تومان آن تخصیص داده شد. معتقدیم پروژه عملیاتی در مورد لایروبی، ‌جای نقد بسیار دارد. احداث تله‌های رسوب گیر کارشناسی نشده بود. قبل از اینکه عمق سنجی کنند، لایروبی کردند و تله‌های غیر استاندارد ساختند و این، کمترین اثر را برای تالاب داشت.»برجی به دو طرح احداث تله‌های رسوب‌گیر و سازه‌های زباله‌گیر در رودخانه‌های ورودی اشاره می‌کند و می‌گوید: دو طرح در این مورد داریم، ‌یکی سازه‌های ساده‌ای‌اند که از طریق تورهای زباله‌گیر کار انجام می‌شود که نمونه موفق آن را در رودخانه‌های ژاپن امتحان کرده‌اند. دیگری تله‌های رسوب گیر است که سازه‌اند. تله‌های قبلی، گودبرداری می‌کردند که با جریان آب، پر می‌شد، آن هم به صورت انحراف آب بود و در این مورد، احداث تالاب‌های مصنوعی را برای کاهش رسوب سرریز به تالاب داریم.»

برجی در کنار حجم رسوبات ورودی به تالاب، به فاضلاب ورودی به تالاب اشاره می‌کند و می‌گوید: «فاضلاب شهرستان رشت، از طریق دو رودخانه زرجوب و گوهر رود وارد این تالاب می‌شود. شهر رشت با ٨٠٠ هزار نفر جمعیت ٦ شهرستان بالادست که برخی از آنها چون سنتی‌تر هستند، فاضلاب مستقیم به رودخانه ندارند مثل شهرهایی چون فومن و شفت که سیستم پیش تصفیه سنتی دارند اما در شهر رشت، اگوکشی مستقیم به رودخانه وصل است. روزانه چیزی حدود ٤ تا ١٨ لیتر در ثانیه شیرابه از جایگاه زباله سراوان وارد رودخانه‌ها و نهایتا تالاب می‌شود. این بستگی به فصل بارندگی یا خشک دارد.»فاضلاب بیمارستانی، مساله دیگر تالاب است، ‌فاضلاب آلوده و خطرناکی که مستقیم وارد رودخانه می‌شود.

محیط زیست استان این مساله را با همکاری وزارت بهداشت باید به سرانجام برساند. مدیر زیست محیطی گیلان معتقد است: «متاسفانه بیمارستان‌های دولتی، سیستم تصفیه فاضلاب ندارند، همه هم قدیمی‌اند و در حاشیه رودخانه‌ها. با توجه به همین، مصوبات کارگروه و اولویت‌بندی که شده، قرار شد وزارت بهداشت به طور متمرکز با اولویت فاضلاب، فاضلاب بیمارستان را تامین اعتبار کند. یکی از بدترین بیمارستان‌ها، بیمارستان رازی رشت بود که تامین اعتبار شده و از امسال راه‌اندازی تصفیه آن را شروع می‌کنیم.»فاضلاب شهرک‌های صنعتی، بخش دیگری از فاضلاب است که مستقیم وارد رودخانه می‌شود. برجی با اشاره به شکایت اخیر محیط زیست از شهرک صنعتی، می‌گوید: «فاضلاب شهر صنعتی با قدمت ٤٠ سال هنوز وارد رودخانه می‌شود. میزان صید تالاب در گذشته ١٥ هزار تن سالانه بوده که به ٢٠٠ تن در سال رسیده که همان را هم به خاطر حجم آلاینده‌ها به کسی توصیه نمی‌کنیم بخورند. ما در بافت گوشت ماهی همین تالاب سرب و کادمیوم بالا داریم. این آثار فاضلاب‌های صنعتی است که بیشتر در ماهیان گوشتخوار مثل اردک ماهی و سوف دیده می‌شود. شهر صنعتی از ارزیابی محیط زیست تمکین نکرد، به دادگاه معرفی کردیم. به نظر من مدیرعامل و هیات‌مدیره شهر صنعتی را به جرم جنایت علیه بشریت باید محاکمه کرد. مگر می‌شود ٤٠ سال این همه فاضلاب را یک سیستم وارد منبع آبی کنند.»

احداث سیستم تصفیه خانه شیرابه سراوان، ‌پروژه‌ای است که با مشورت دانشگاه گیلان در سال آینده استارت می‌خورد. سیستمی که اول قرار بود لوله‌کشی شود و به سیستم تصفیه فاضلاب شهر رشت منتقل شود، اما به گفته برجی، به دلیل حجم آلودگی امکانپذیر نبود. مدیرکل محیط زیست گیلان، اما معتقد است: «با توجه به فضای مدیریتی کنونی، اگر با همین برنامه و همین زمان‌بندی پیش برویم، شیرابه سراوان در عرض ١٨ ماه ساخته شود، بحث تصفیه خانه‌های لوکال شهر رشت انجام شود، در پایان سال ٩٥ می‌توانیم شرایط مطلوبی را در زرجوب و گوهررود پیش‌بینی کنیم. البته در کنار این اقدامات، ‌همزمان باید آموزش و اطلاع‌رسانی هم انجام شود.»

منبع : خبرگزاری تابناک
تاریخ انتشار: ۰۹ بهمن ۱۳۹۳